Duurzame oeververvanging

Duurzaam, natuurvriendelijk en met minder milieukosten. Dat is hoe de provincie Noord-Holland oeverprojecten wil aanpakken. Daarnaast wil de provincie de natuur in en langs de kanalen versterken. In september 2020 is de samenwerking met aannemer Beens Groep - Hakkers gestart.

Kansen voor natuur

De werkzaamheden aan de oevers zijn in eerste instantie nodig om damwanden te plaatsen of beschoeiing te vernieuwen. Daarmee zijn oevers (weer) voor langere tijd beschermd tegen afbrokkelen. Tegelijkertijd wil de provincie kansen grijpen om de natuur te versterken, biodiversiteit te vergroten en waterkwaliteit te verbeteren. De aannemer gaat hierbij aan de slag met oplossingen voor natuurvriendelijke oevers.

Dieren kunnen straks makkelijk in en uit het water, via fauna uittredeplaatsen. In de brede kanalen worden plekken gecreëerd met minder harde stroming, waar bijvoorbeeld vissen kunnen paren. Daarnaast wordt de begroeiing gevarieerder, door aanleg van plas-drasgebieden en het stimuleren van rietlanden. Dit draagt allemaal bij aan de biodiversiteit en waterkwaliteit. In deze infographic staat een overzicht van de verschillende mogelijkheden.

Biodynamische oevers

In het najaar van 2022 is langs de Westfriesche vaart in Middenmeer ter hoogte van de aansluiting met de N242 gestart met de aanleg van een pilot voor een biodynamische oeververvanging. Bij deze pilot wordt in diverse proefvakken beplanting met sterke wortels aangebracht. Doel van de proef is om te kijken hoe de beplanting zich ontwikkelt. En of het mogelijk is om in de toekomst minder of wellicht op een andere manier gebruik te maken van materiaal voor het vervangen van oevers.

Damwandrif

Bij een damwandrif is er voor de damwanden een metalen hekwerk geplaatst om takken tussen te steken. Aan de takken groeien algen, waar kleine organismen van leven. Vissen eten deze organismen vervolgens weer. De takken zorgen ook voor bescherming voor kleine vissen en vormen zo een rust- en schuilplaats. Een damwandrif (zie de video op YouTube) is uitermate geschikt voor een bebouwde omgeving met weinig ruimte voor natuur. De eerste is geplaatst in Alkmaar, in het Noordhollandsch Kanaal. De provincie houdt in de gaten wat het effect is.

Hergebruik en electrificering

Er zijn heel uiteenlopende ideeën voor de duurzame oevers. Van het hergebruik van materialen, zoals stalen damwanden, tot het testen van nieuw materiaal. En van het inzetten van een eigen ontwikkelde waterstof-powerpack tot het verduurzamen van de eigen bouwkeet met zonnepanelen. Zo worden materieel en bouwplaatsen op termijn 100% elektrisch aangedreven.

Ook werken provincie en aannemer samen met kennisinstellingen. Een van de duurzaamheidsinitiatieven is een pilot van de Technische Universiteit Delft. Studenten gebruiken daarin 300 meter oever voor het planten van gewassen met sterke wortels. Dit bespaart hardhout of staal voor de beschoeiing. Een win-win-situatie: meer ruimte voor natuur én minder materiaalgebruik.

Bij de oeververvanging langs de Markervaart is gebruik gemaakt van hergebruikt materiaal. Zo'n 72% van de damwanden die zijn geplaatst, zijn tweedehands. Dit zorgt voor minder afval en minder belasting van het milieu. Deze wanden zijn vrijgekomen bij een ander project in Nederland en konden op die locatie niet hergebruikt worden. Ze waren echter nog in goede staat. Na een kleine opknapbeurt konden ze geplaatst worden in de Markervaart.

De aannemerscombinatie maakt sinds begin dit jaar bij een aantal oeververvangingswerkzaamheden gebruik van een elektrisch werkschip met een elektrische servicekraan. Deze werktuigen worden geladen door een waterstofgenerator die zij ontwikkelden.

Doordat elektrische werktuigen worden gecombineerd met een waterstofgenerator wordt er geen CO₂ of stikstof uitgestoten. De accu's van de werktuigen worden 's nachts binnen 9 uur volledig opgeladen door de generator. Met een volle accu kunnen zowel het werkschip als de servicekraan een volledige werkdag werken. Hierdoor heb je geen logistieke uitdaging, omdat het materiaal verplaatst moet worden om op te laden en dus heb je ook geen tijdverlies.

De waterstofgenerator wordt van waterstof voorzien door een voorraadcontainer die eens in de 1 of 2 weken wordt vervangen. Deze technologie is nieuw.

Nieuw soort samenwerking

De komende 6-8 jaar gaat het om circa 20 oevers. Hiervoor wordt voor een langere tijd samengewerkt met 1 aannemer. Belangrijk voordeel van deze langdurige samenwerking is de ruimte die ontstaat voor onderzoek en experiment. Nieuwe kennis kan meteen worden toegepast in het volgende oeverproject. Zo kunnen duurzaamheidsambities worden gerealiseerd: 80% minder materiaal- en energieverbruik in 20 oevers.

Duurzame infra

De duurzame oeververvangingen passen goed binnen de duurzame plannen van de provincie Noord-Holland. De provincie is eigenaar en opdrachtgever van de eigen infrastructuur en kan zelf maatregelen treffen om een bijdrage te leveren aan het terugdringen van de CO₂-uitstoot. Samen met collega’s en partners worden de eigen wegen, kanalen, bruggen en viaducten verduurzaamd. Dit alles met als doel: een 100% circulair bouwproces in 2050. Met het programma Duurzame Infrastructuur werkt de provincie Noord-Holland aan een fijne woon-, werk- en leefomgeving voor nu en in de toekomst.

In ondiepe wateren leeft een enorme rijkdom aan insecten, planten en dieren. In de verschillende waterdiepten groeien en leven bovendien veel verschillende flora en fauna. Om bij te dragen aan een gezonde onderwaterwereld realiseert de provincie Noord-Holland kilometers aan natuurvriendelijke oevers langs allerlei vaarwegen. Deze oevers krijgen een geleidelijke overgang van land naar water.

Waterplanten en vissen

Natuurvriendelijke oevers zijn met hun bloeiende planten en rijke rietkragen niet alleen een genot om langs te wandelen of fietsen, ze hebben ook een belangrijke functie: tussen de oever- en waterplanten kunnen vissen paaien, opgroeien, schuilen en voedsel vinden.

Insecten en vogels

Ook insecten hebben baat bij natuurvriendelijke oevers. In en om het water is het een drukte van belang met kleine waterdiertjes, libellen en vlinders. Weidevogels en hun jongen gaan daarom langs de oevers op zoek naar voedsel. Vanaf het land kunnen zij gemakkelijker de glooiende oevers af naar het water. Rietvogels vinden hun woon- en broedplek in de rietkragen.

Kleine zoogdieren

De rijkdom aan voedsel trekt tot slot kleine zoogdieren aan, die vanaf het land het water in gaan, op zoek gaan naar prooien. De waterspitsmuis, bunzing en hermelijn eten er insecten, larven, amfibieën of vissen. Langs natuurvriendelijke oevers ontstaat zo een geheel nieuwe cirkel van leven.

Werkzaamheden

De provincie combineert de aanleg van natuurvriendelijke oevers zoveel mogelijk met ander werk aan de vaarwegen. Denk aan beschoeiingen en opschonen van de watergang (baggeren). Zo wordt overlast beperkt en geld bespaard.

De provincie vervangt de begroeiing langs de Broekervaart en de Trekvaart in Broek in Waterland. Op deze trajecten vinden in fases werkzaamheden plaats. Beschoeiing beschermt de oevers tegen afbrokkelen en wegspoelen. Na de vervanging is de oever weer 100 jaar beschermd. Aannemerscombinatie Beens Groep/Hakkers voert in opdracht van de provincie de werkzaamheden uit.

Duurzame oplossingen

Bij de werkzaamheden heeft de provincie uitdrukkelijk oog voor duurzaamheid: zo is het doel om 80% minder CO₂ uit te stoten bij dit project. Ook worden kansen voor natuur, biodiversiteit en recreatie meegenomen in de plannen.

Biodiversiteit

Om de biodiversiteit te bevorderen leggen we in de Broekervaart een stuk wiepenbeschoeiing aan. Hierlangs ontstaat riet, waardoor vissen beschutting krijgen om te paaien. En het geeft ruimte voor flora en fauna die goed in deze omstandigheden kunnen leven.

Een stuk van de oever wordt een plas-dras door een soort glooiing in het talud aan te brengen. Zo ontstaan er droge en nattere plekken waar verschillende soorten van profiteren. En er worden een aantal zogenaamde fauna-uittredeplaatsen (FUPs) aangelegd. Hier kunnen dieren gebruik van maken om makkelijk uit te het water te komen en hun weg te vervolgen naar andere gebieden.

Elektrificering materieel

Tijdens de werkzaamheden aan dit traject wordt gewerkt met geëlektrificeerd materieel: een werkset van een schip met kraan, die wordt aangedreven voor een waterstof-powerpack.

In dit filmpje vertellen de projectmanagers van de provincie Noord-Holland en van aannemerscombinatie Beens/Hakkers meer over dit elektrische materieel (YouTube).

Planning

• Start werkzaamheden: november 2024
• Geplande oplevering: augustus 2025

De provincie vervangt de beschoeiing langs het Noordhollandsch Kanaal in Purmerend. Het traject start bij de Melkwegbrug en loopt door tot en met het fastfoodpark ten zuiden van de gemeente Purmerend. Beschoeiing beschermt de oevers tegen afbrokkelen en wegspoelen. Na de vervanging is de oever weer 100 jaar beschermd.

Aannemerscombinatie Beens Groep/Hakkers voert in opdracht van de provincie de werkzaamheden uit.

Vooroever

Op dit traject in Purmerend wordt een zogenaamde vooroever geplaatst. Bij een vooroever zijn nieuwe damwanden een stuk vóór de oude beschoeiing geplaatst. Deze beschoeiing van stalen damwand beschermt de oever tegen erosie. De ruimte tussen de schermen is opgevuld met zand, waardoor de stroming van het water afneemt. Hierdoor krijgen allerlei water- en oeverplanten de kans om te groeien. Dit is goed voor de water­kwaliteit en trekt verschillende diersoorten aan als insecten en watervogels.

Elektrificering materieel

Tijdens de werkzaamheden aan dit traject wordt gewerkt met geëlektrificeerd materieel: een werkset van een schip met kraan, die wordt aangedreven voor een waterstof-powerpack. Meer weten over dit elektrische materieel? In dit filmpje vertellen de projectmanagers van de provincie Noord-Holland en van aannemerscombinatie Beens/Hakkers meer over dit elektrische materieel (YouTube).

Duurzame oplossingen

Bij de werkzaamheden heeft de provincie uitdrukkelijk oog voor duurzaamheid: zo is het doel om  80% minder CO₂ uit te stoten bij dit project. Ook worden kansen voor natuur, biodiversiteit en recreatie meegenomen in de plannen.

Planning

• Start werkzaamheden: begin 2024
• Geplande oplevering: zomer 2024

De provincie vervangt op meerdere plekken de beschoeiing langs het Noordhollandsch Kanaal in Den Helder. Beschoeiing beschermt de oevers tegen afbrokkelen en wegspoelen. Na de vervanging is de oever weer 100 jaar beschermd. Het herstel van de oevers wordt in verschillende fases uitgevoerd. De provincie is verantwoordelijk voor het onderhoud van vaarwegen en oevers. Aannemerscombinatie Beens/Hakkers gaat de werkzaamheden uitvoeren.

Duurzame oplossingen

Bij de werkzaamheden heeft de provincie uitdrukkelijk oog voor duurzaamheid: Door gebruik te maken van elektrisch materieel, zoals een schip en een graver op waterstof, wordt er minder CO₂ uitgestoten. Ook worden kansen voor natuur, biodiversiteit en recreatie meegenomen in de plannen. 

Op verschillende plekken langs dit traject worden maatregelen getroffen om biodiversiteit te vergroten en het leefgebied voor dieren en planten te verbeteren. Tussen de Kooybrug en de inham van de haven wordt grond afgegraven zodat het verloop in de oever vlakker wordt. Hierdoor ontstaat variatie in vochtigheid van de grond. Dit zorgt voor diversiteit in begroeiing en een makkelijkere uittredeplaats voor dieren. De provincie doet dit samen met Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK).

Ter hoogte van het toekomstige bedrijventerrein wordt een zogenaamde plas-dras aangelegd. De strook grond langs de oever wordt zo ingericht dat er verschil in biotoop ontstaat: er worden plassen gegraven, waar waterdieren en insecten leef- en paargebied vinden en op hoger gelegen stukken ontstaat rietlandschap. Deze nieuwe inrichting is niet alleen goed voor planten en dieren, ook mensen die op het terrein gaan werken profiteren van een natuurlijkere omgeving: hittestress en wateroverlast worden minder en werkgeluk wordt verhoogd.

Ook voor het terrein tussen de N99 en de sluis ziet de provincie een kans om de natuur te verbeteren en een natuurvriendelijke oever aan te leggen. De belangrijkste wijziging is dat het terrein natter wordt en daardoor ook meer geschikt voor vissen, kleine waterbeestjes, amfibieën, vogeltjes, vleermuizen, waterplanten en de algehele waterkwaliteit.

Planning

• Start werkzaamheden: juni 2024
• Geplande oplevering: januari 2025

Voor meer informatie over de werkzaamheden rond de oevers van een specifieke vaart of kanaal kunt u contact opnemen met het Servicepunt: 0800 - 020 06 00 (gratis), of via e-mail: servicepunt@noord-holland.nl.