Wat is geothermie of aardwarmte?

Aardwarmte of geothermie is een duurzame vorm van warmtevoorziening. Warm water wordt dan uit de diepe ondergrond van de aarde omhoog gepompt. Het afgekoelde water stroomt via een pomp weer terug de ondergrond in waar het water opnieuw wordt opgewarmd. Het is dus een circulaire bron van warmte.

Momenteel wordt aardwarmte vooral gebruikt om kassen te verwarmen. Het Rijk en de provincie zien kansen om met aardwarmte ook woningen te verwarmen en zo de energietransitie van aardgas naar duurzame energie te versnellen.   

Wat is aardwarmte? Bekijk de video (YouTube) van Energie Beheer Nederland (EBN).

Rol provincie Noord-Holland 

De provincie wil meer gebruikmaken van aardwarmte. In het coalitieakkoord 'Verbindend Vooruit' hebben de provinciebestuurders afgesproken om te investeren in onderzoek. Dit onderzoek zorgt ervoor dat huizen in de provincie in de toekomst met aardwarmte verwarmd kunnen worden. De overstap naar duurzame energie wordt bevorderd waardoor huizen efficiënter worden verwarmd. Het provinciebestuur focust op het ontwikkelen van technologieën en het vinden van geschikte locaties om aardwarmte als groene verwarmingsbron te gebruiken. Met deze investering zetten we een stap richting een duurzamere toekomst, met aandacht voor het welzijn van Noord-Hollanders en het milieu.  

Onderzoek ondergrond door SCAN 

Omdat in het verleden in Noord-Holland vrijwel niet naar olie en gas is geboord, was er weinig informatie over de ondergrond. Daarom heeft de provincie eerder meegewerkt aan het programma SCAN en zet het deze samenwerking nu voort. SCAN is een programma van Energie Beheer Nederland (EBN) dat namens de rijksoverheid onderzoekt waar de Nederlandse ondergrond geschikt is voor de winning van aardwarmte. Zij onderzoeken vooral locaties waar weinig informatie is over de ondergrond. Inmiddels zijn er proefboringen geweest die een beeld geven van de ondergrond en waar deze het meest geschikt is om aardwarmte te winnen.  

Vervolgonderzoek naar breuken   

Nu is het tijd voor de volgende stap: seismisch onderzoek naar mogelijke breuken in aardlagen. Het belang van dit onderzoek ligt in het voorkomen van mogelijke lekkages van water wat van cruciaal belang is voor het succes van duurzame aardwarmtewinning. Onderzoeksboringen zijn nodig om te achterhalen uit welk materiaal de diepe ondergrond bestaat en hoe doorlatend de aardlagen zijn. Om aardwarmte te kunnen winnen, moet het water namelijk in een aardlaag zitten waaruit het warme water opgepompt kan worden. Daarnaast is ook de temperatuur en de chemische samenstelling van het warme water van invloed op de uitkomsten van het onderzoek.

Geen risico's

Bij boringen naar aardwarmte wordt als snel gedacht aan de schade die is veroorzaakt door de boringen naar aardgas in Groningen, maar de boringen zijn niet met elkaar te vergelijken. Wanneer gas of olie uit de ondergrond wordt gehaald kan er schade ontstaan door verzakking van de bodem. In dat geval kan een aardbeving ontstaan. Deze schade ontstaat niet bij boringen naar aardwarmte, omdat het water dat uit de ondergrond wordt gehaald ook weer terug de grond ingaat.

Vóórdat er wordt geboord voor de productie van aardwarmte, moet seismisch onderzoek duidelijk maken of er in de buurt van een boorlocatie een breuklijn ligt. Bij een proefboring levert zo'n breuklijn geen risico's op. Mocht er een breuklijn gevonden worden, dan is het gebied in kwestie niet geschikt voor productieboringen. Hierop is streng toezicht door het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM). Soms kan er bij een boring een gas reservoir geraakt worden. Om dit te voorkomen en schade te beperken zijn bij elke boring voorzorgsmaatregelen genomen.

Niet boren bij drinkwatergebieden

Er is afgesproken dat er niet mag worden geboord  naar aardwarmte in drinkwatergebieden of toekomstige drinkwatergebieden. Dit is uit voorzorg, omdat er bij het boren altijd kans op lekkages kan optreden, waardoor aanwezige zoetwaterlagen vervuild raken.  

Vergunningen 

Voor een onderzoekboring zijn meerdere vergunningen nodig. Allereerst is er een mijnbouwvergunning nodig van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Daarnaast is het afhankelijk per locatie welke vergunningen nog meer nodig zijn. Voor een goede locatie is het belangrijk dat deze goed bereikbaar is en het liefst op ruime afstand van woningen. 

De provincie Noord-Holland adviseert het ministerie van Economische Zaken over de vergunningen. De provincie vraagt hiervoor ook input aan gemeenten. Na 1 januari 2023 geven de gemeenten ook rechtstreeks hun advies. Het ministerie is de uiteindelijke vergunningverlener. De gemeente is de vergunningverlener voor de omgevingsvergunning en geeft toestemming voor de werkzaamheden op de locatie.

Bekijk de kaart Nederlandse Olie- en Gasportaal voor een actueel overzicht van de verleende vergunningen.

Geschikte locatie  

Als het ministerie van Economische Zaken en Klimaat de vergunning afgeeft, wordt gezocht naar een geschikte locatie. Zodra de gewenste locatie bekend is, moet er nog een omgevingsvergunning en eventuele andere vergunningen worden aangevraagd bij de gemeente of (soms) het ministerie. Voor (tijdelijke) waterlozing is er ook nog toestemming nodig van het waterschap. Deze kaart van TNO geeft een beeld van de locaties waar in Nederland gewerkt wordt aan aardwarmte.  

Duur boring  

Er wordt voor een boring ongeveer een half jaar op een locatie gewerkt. Het is mogelijk dat er tussen verschillende werkzaamheden in even niet gewerkt wordt. In eerste instantie krijgt de locatie een asfaltlaag en komt er een hek rondom de locatie. Daarna wordt de boortoren geplaatst. Deze is ongeveer net zo groot als een bouwkraan. Verder zijn er bouwwerkzaamheden om de bovengrondse installatie neer te zetten. Vervolgens start de boring en het onderzoek naar de verschillende aardlagen. Na afloop van het onderzoek wordt alles opgeruimd en het terrein opgeleverd zoals het er voor de werkzaamheden uit zag.   

30 jaar warmte per boring  

Een aardwarmte bron die wordt aangeboord, levert ongeveer 30 jaar warmte. De circulariteit van aardwarmte is dus niet oneindig. Daarna wordt de locatie gesloten. De materialen waarmee de put geslagen is, kunnen opnieuw gebruikt worden om op een andere plek naar warmte te boren. Op de website van EBN worden de fases van aardwarmteboringen helder omschreven.